ขนาดบันไดของบ้านและอาคารประเภทต่าง ๆ

ท่านเคยสงสัยไหมว่า ขนาดบันไดบ้านหรืออาคารแต่ละที่มักมีขนาดเท่ากัน แต่บางที่ขั้นบันไดมีขนาดกว้างเกินไป ทำให้จังหวะในการก้าวขึ้นลงไม่สะดวก และเสี่ยงต่อการหกล้ม ซึ่งแท้จริงแล้วขนาดของบันไดไม่สามารถกำหนดเองได้ แต่สามารถออกแบบเรื่องความสวยงามได้ เพราะต้องมีการก่อสร้างตามขนาดบันไดบ้านหรืออาคาร เพื่อความสะดวกในการใช้งานและความปลอดภัย ตามกฎกระทรวงฉบับที่ 55 (พ.ศ. 2543) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร ว่าด้วยเรื่องเกี่ยวกับบันได

กฎหมายอาคารเกี่ยวกับบันได

ท่านทราบกฎหมายอาคารเกี่ยวกับบันไดหรือไม่? กฎหมายเรื่องอาคารเกี่ยวกับบันได  ตามกฎกระทรวงฉบับที่ 55 (พ.ศ. 2543) ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522 โดยเรื่องเกี่ยวกับบันไดถูกกำหนดไว้ใน ส่วนที่ 3 และส่วนที่ 4 ของหมวดที่ 2 คือส่วนต่าง ๆ ของอาคาร ที่ได้มีการกำหนดขนาดของบันไดแต่ละประเภท และให้ความหมายเพื่อความเข้าใจในบทกฎหมาย คำนิยามที่จำเป็นต้องรู้เกี่ยวกับบันได มีดังนี้

• อาคารอยู่อาศัย คือ อาคารซึ่งโดยปกติบุคคลใช้อยู่อาศัยได้ทั้งกลางวันและกลางคืน ไม่ว่าจะเป็นการอยู่
• อาศัยแบบถาวร หรือชั่วคราว
• อาคารสาธารณะ คือ อาคารที่ใช้ประโยชน์ในการชุมนุม เพื่อทำกิจกรรมทั่วไปทางราชการ หรือพาณิชย์ เช่น ห้างสรรพสินค้า สถานบริการต่าง ๆ
• ช่วงบันได คือ ระยะตั้งบันได ซึ่งมีขั้นต่อเนื่องกันโดยตลอด
• ลูกตั้ง คือ ระยะตั้งของขั้นบันได 
• ลูกนอน คือ ระยะราบของขั้นบันได
• ความกว้างสุทธิ คือ ความกว้างที่วัดจากจุดหนึ่ง ไปยังอีกจุดหนึ่ง โดยปราศจากสิ่งใด ๆ กีดขวาง
• พื้น คือ พื้นที่ของอาคารที่บุคคลเข้าอยู่ หรือเข้าใช้สอย ได้ภายในขอบเขตของคานหรือตง ที่รับพื้นหรือภายในพื้นนั้น หรือภายในขอบเขตผนังอาคารรวมทั้งเฉลียงหรือระเบียง
• ราวกันตก คือ ตัวโครงยึดที่ใช้จับขนาดเดินขึ้นลง ต้องมีความแข็งแรงและอยู่ในระดับที่เหมะสม
• จมูกบันได คือ ส่วนที่ยื่นออกมาจากปลายของลูกนอน โดยยื่นออกมาประมาณ 1 นิ้ว ซึ่งจะช่วยเพิ่มพื้นที่วางเท้า และมักจะหุ้มด้วยวัสดุกันลื่น หรือเซาะร่อง ซึ่งจะสามารถช่วยกันลื่นได้ และช่วยให้ผู้ใช้งายเห็นบันไดแต่ละขั้นได้ชัดเจนยิ่งขึ้น 

กฎหมายฉบับนี้จึงเป็นสิ่งที่กำหนดตามมาตรฐานของขนาดบันได เพื่อให้ผู้ที่กำลังจะสร้างบ้าน หรือคนที่มีความสนใจได้รู้มาตรฐานที่ถูกต้องก่อนมีการก่อสร้าง เพื่อความปลอดภัยในการใช้งาน ซึ่งในเรื่องของขนาดบันได ได้มีการกำหนดขนาดของบันไดบ้าน บันไดอาคาร และบันไดหนีไฟ ไว้แยกส่วนกัน เพื่อง่ายต่อการทำความเข้าใจ  

ขนาดบันไดบ้านมาตรฐานมีขนาดเท่าไหร่

บันไดบ้าน ตามมาตรฐานของกฎหมาย ข้อที่ 23 ที่กำหนดไว้ว่า ‘‘บันไดของอาคารอยู่อาศัย ถ้ามี ต้องมีอย่างน้อยหนึ่งบันได ที่มีความสูงสุทธิไม้น้อยกว่า 80 เซนติเมตร ช่วงหนึ่งสูงไม่เกิน 3 เมตร ลูกตั้งสูงไม่เกิน 20 เซนติเมตร ลูกนอนเมื่อหักส่วนที่ขั้นบันไดเหลื่อมกันออกแล้ว เหลือความกว้างไม่น้อยกว่า 22 เซนติเมตร และต้องมีพื้นหน้าบันได มีความกว้างและยาวไม่น้อยกว่าความกว้างของบันได บันไดที่สูงเกิน 3 เมตร ต้องมีชายพักบันไดทุกช่วง 3 เมตร หรือน้อยกว่านั้น และชานพักบันได ต้องมีความกว้างและยาวไม่น้อยกว่าความกว้างของบันได ระยะดิ่งจากขั้นบันไดหรือชานพักบันไดถึงส่วนต่ำสุดของอาคารที่อยู่เหนือขึ้นไปต้องสูงไม่น้อยกว่า 1.90 เมตร’’

จากข้อความเบื้องต้นที่ได้มีการกำหนดเรื่องอาคารเกี่ยวกับบันได ในข้อที่ 23 จะเห็นได้ถึงระยะและขนาดต่าง ๆ ของขั้นบันไดเพื่อความปลอดภัยของผู้อาศัย สามารถสรุปตามประเด็นต่าง ๆ ดังนี้

1. ความกว้าง

บันไดต้องมีความกว้างไม้น้อยกว่า 80 เซนติเมตร คือ อยู่ในระดับมาตรฐาน ไม่แคบจนเกินไป เพื่อให้เกิดความสะดวกและความปลอดภัยในการเดินขึ้นลง

2. ความกว้างสุทธิ

ความกว้างที่ไม่รวมสิ่งกีดขวาง ที่อยู่กับบันได เช่น ราวกันตก  นอกจากนี้ความกว้างของบันได ยังมีผลต่อการขนของชิ้นใหญ่ขึ้นลงบันได

3. ความสูง

บันไดในแต่ละช่วงต้องสูงไม่เกิน 3 เมตร โดยวัดจากระดับพื้นก่อนบันไดขั้นแรก ไปยังระดับชั้น 2 ของบ้าน หรือชั้นบนของบ้าน เพื่อให้เกิดความสะดวกในการเดินขึ้นลง

4. ลูกตั้ง

หรือระยะความสูงระหว่างขั้นบันได ต้องสูงไม่เกิน 20 เซนติเมตร เพื่อให้สะดวกต่อการก้าวขาในแต่ละขั้นเวลาขึ้นลง เพราะหากลูกตั้งชันเกินไป จะส่งผลลำบากในการก้าว และอันตรายสำหรับผู้อยู่อาศัย

5. ลูกนอน หรือขั้นบันได

โดยการหักจากส่วนที่บันไดเหลื่อมกันต้องเหลือระยะไม่น้อยกว่า 22 เซนติเมตร

6. พื้นหน้าบันได

ต้องมีความกว้าง และความยาว ไม่น้อยกว้างความกว้างบันได คือ ไม่น้อยกว่า 80 เซนติเมตร

7. ชานพัก

หากแต่ละชั้นของบันไดมีความสูงต่างกันเกิน 3 เมตร จะต้องมีชานพัก เพื่อไม่ให้ช่วงบันไดมีความสูงเกิน 1 เมตร สำหรับชานพักต้องมีความกว้างและความยาวไม่น้อยกว่าความกว้างของบันได

8. ระยะดิ่ง

จากขั้นบันไดหรือชานพักบันไดถึงส่วนต่ำสุดของอาคารที่อยู่เหนือขึ้นไปต้องสูงไม่น้อยกว่า 1.90 เมตร

ขนาดบันไดอาคารมาตรฐานมีขนาดเท่าไหร่

บันไดอาคาร ตามมาตรฐานกฎหมาย จะแบ่งออกเป็น 2 กรณี เพราะแต่ละกรณีขนาดจะขึ้นอยู่ตามขนาดของพื้นที่รวมของลักษณะอาคารนั้น ๆ จึงทำเป็นที่จะต้องมีขนาดของบันไดให้สอดคล้องและเหมาะสม 

กรณี 1

ได้แก่ สำนักงาน อาคารสาธารณะ หรืออาคารหอพัก อาคารพาณิชย์ โรงงาน และอาคารพิเศษ ขนาดของบันไดตามมาตรฐานที่กฎหมายกำหนดไว้  (กฎกระทรวงฉบับที่ 55 ข้อ 24) ได้แบ่งขนาดบันไดอาคารออกเป็น 2 ประเภท  คือ อาคารที่มีพื้นที่ชั้นเหนือขึ้นไปรวมกันไม่เกิน 300 ตารางเมตร และอาคารที่มีพื้นที่ชั้นเหนือขึ้นไปรวมกันเกิน 300 ตารางเมตร 

• ประเภทที่ 1 อาคารที่มีพื้นที่ชั้นเหนือขึ้นไปรวมกันไม่เกิน 300 ตารางเมตร บันไดต้องมีความกว้างสุทธิ ไม่น้อยกว่า 1.20 เมตร มีลูกตั้งสูงไม่เกิน 18 เซนติเมตร ลูกนอน เมื่อหักส่วนที่ขั้นบันไดเหลื่อมกัน ต้องเหลือความกว้างไม่น้อยกว่า 25 เซนติเมตร
• ประเภทที่  2 อาคารที่มีพื้นที่ชั้นเหนือขึ้นไปรวมกันเกิน 300 ตารางเมตร บันไดต้องมีความกว้างสุทธิ ไม่น้อยกว่า 1.50  เมตร ถ้าความกว้างสุทธิของบันไดน้อยกว่า 1.50 เมตร ต้องมีบันไดอย่างน้อย 2 บันได แต่ละบันไดต้องมีความกว้างสุทธิไม่น้อยกว่า 1.20 เมตร

กรณี 2

บันไดอาคารประเภทอื่น ๆ 
บันไดของอาคารที่มีการใช้เป็นที่ชุมนุมของคนจำนวนมาก เช่น บันไดห้องประชุม หรือห้องบรรยาย มีพื้นที่รวมกันตั้งแต่ 500 ตารางเมตรขึ้นไป หรือบันไดห้องรับประทานอาหาร สถานบริการที่มีพื้นที่รวมกัน 1,000 ตารางเมตรขึ้นไป หรือบันไดของแต่ละชั้นอาคารมีพื้นที่รวมกันตั้งแต่ 2,000 ขึ้นไป

• ต้องมีอย่างน้อย 2 บันได
• ความกว้างสุทธิของบันไดอาคารต้องไม่น้อยกว่า 1.50 เมตร ถ้ามีบันไดเดียวต้องมีความกว้างไม่น้อยกว่า 3 เมตร
• แต่ละช่วงสูงไม่เกิน 3 เมตร 
• ลูกตั้งสูงไม่เกิน 18 เซนติเมตร
• ลูกนอน เมื่อหักส่วนที่ขั้นบันไดเหลื่อมกัน ต้องเหลือความกว้างไม่น้อยกว่า 25 เซนติเมตร
  บันไดที่สูงเกิน 4 เมตร ต้องมีชานพักบันไดทุกช่วง 4 เมตร หรือน้อยกว่านั้น 
• ระยะดิ่ง จากขั้นบันไดหรือชานพักบันไดถึงส่วนต่ำสุดของอาคารที่อยู่เหนือขึ้นไปต้องสูงไม่น้อยกว่า 2.10 เมตร
• ชานพักและพื้นหน้าบันได มีความกว้างและความยาวไม่น้อยกว่าความกว้างของบันได ยกเว้นบันไดที่มีความกว้างสุทธิเกิน 2 เมตร ชานพักบันไดและพื้นหน้าบันไดจะมีความยาวไม่เกิน 2 เมตรก็ได้
• ราวบันไดกันตก บันไดที่มีความกว้างสุทธิเกิน 6 เมตร และช่วงบันไดสูงเกิน 1 เมตร ต้องมีราวบันได 2 ข้าง บริเวณจมูกบันไดต้องมีวัสดุกันลื่น 

ขนาดบันไดหนีไฟมาตรฐานมีขนาดเท่าไหร่

บันไดหนีไฟ ลักษณะของบันไดหนีไฟต้องมีขนาดมาตรฐาน(ตามกฎกระทรวงฉบับที่ 55 ข้อ 28) เรื่องบันไดหนีไฟ อาคารที่สูง 4 ชั้นขึ้นไป และสูงไม่เกิน 23 เมตร หรืออาคารที่สูงสามชั้น และมีดาดฟ้าเหนือชั้นที่สาม มีพื้นที่ทั้งหมดเกิน 16 ตารางเมตร ต้องมีบันไดหนีไฟอย่างน้อย 1 แห่ง และบันไดหนีไฟต้องทำด้วยวัสดุทนไฟ และทางเดินไปยังบันไดต้องไม่มีสิ่งกีดขวาง 

ขนาดของบันไดหนีไฟตามมาตรฐาน มีดังนี้

• บันไดหนีไฟต้องมีความลาดชันน้อยกว่า 60 องศา เว้นตึกแถวและบ้านแถวที่สูงไม่เกินสี่ชั้น ให้มีบันไดหนีไฟที่มีความลาดชันเกิน 60 องศาได้ และต้องมีชานพักบันไดทุกชั้น
• บันไดหนีไฟภายนอกอาคารต้องมีความกว้างสุทธิไม่น้อยกว่า 60 เซนติเมตร 
• บันไดหนีไฟภายในอาคารต้องมีความกว้างสุทธิไม่น้อยกว่า 80 เซนติเมตร โดยแต่ละชั้นต้องมีช่องระบายอากาศที่เปิดสู่ภายนอกอาคารได้ มีพื้นที่รวมกันไม่น้อยกว่า 1.4 ตารางเมตร 
• ประตูหนีไฟต้องทําด้วยวัสดุทนไฟ มีความกว้างสุทธิไม่น้อยกว่า 80 เซนติเมตร สูงไม่น้อยกว่า 1.90 เมตร และต้องทำเป็นบานเปิดชนิดผลักออกสู่ภายนอกเท่านั้น ต้องติดอุปกรณ์ชนิดที่บังคับให้ปานประตูปิดได้เอง และต้องสามารถเปิดออกได้สะดวกตลอดเวลา ประตูทางออกสู่บันไดต้องไม่มีอะไรมากั้น 
• ลูกตั้งมีขนาดสูงไม่เกิน 20 เซนติเมตร
• ลูกนอนกว้างไม่น้อยกว่า 22 เซนติเมตร 
• พื้นหน้าบันไดหนีไฟต้องกว้างไม่น้อยกว่าความกว้างของบันไดและอีกด้านหนึ่งกว้างไม่น้อยกว่า 1.50 เมตร

บันไดหนีไฟ จึงเป็นส่วนประกอบหนึ่งที่เราต้องให้ความสำคัญในเรื่องของความปลอดภัยในการใช้งานอาคาร หากเกิดเหตุฉุกเฉินภายในอาคาร ไม่ว่าจะเป็นเพลิงไหม้ หรือเหตุชุลมุน บันไดหนีไฟจะเป็นตัวช่วยหนึ่งที่สำคัญอย่างมาก

ขนาดบันไดลูกตั้ง ลูกนอนที่ปลอดภัย

        ลูกตั้งลูกนอน หรือขนาดความกว้างและความสูง 
ลูกตั้ง หมายถึง ระยะตั้งของขั้นบันได และ ลูกนอน หมายถึง ระยะราบของขั้นบันได  ลูกตั้งลูกนอนตามขนาดมาตรฐานที่ปลอยจะมีขนาดที่ต่างกันของแต่ละประเภท ไม่ว่าจะขนาดบันไดบ้าน หรือบันไดอาคาร

• บันไดลูกตั้ง หากเป็นบ้าน ลูกตั้งบันไดจะมีขนาดมาตรฐาน คือ ระยะความสูงระหว่างขั้นบันได ต้องสูงไม่เกิน 20 เซนติเมตร ขนาดลูกตั้งบันไดอาคาร คือ ขนาดสูงไม่เกิน 18 เซนติเมตร เพื่อให้สะดวกต่อการก้าวขาในแต่ละขั้นเวลาขึ้นลง เพราะหากลูกตั้งชันเกินไป จะส่งผลลำบากในการก้าว และเกิดอันตรายสำหรับผู้อยู่อาศัย และบันไดหนีไฟ ควรมีขนาดความสูงไม่เกิน 20 เซนติเมตร
• บันไดลูกนอน หากเป็นบ้าน ขนาดขั้นบันไดโดยการหักจากส่วนที่บันไดเหลื่อมกันต้องเหลือระยะไม่น้อยกว่า 22 เซนติเมตร ลูกนอนของบันไดอาคารมี ขนาดลูกนอนเมื่อหักส่วนที่ขั้นบันไดเหลื่อมกัน ต้องเหลือความกว้างไม่น้อยกว่า 25 เซนติเมตร และบันไดหนีไฟมีขนาดลูกนอนกว้างไม่น้อยกว่า 22 เซนติเมตร 

ขนาดของบันไดบ้านและอาคาร ควรมีการสร้างให้ถูกต้องตามมาตรฐาน เพื่อการใช้งานที่สะดวก และปลอดภัย โดยเฉพาะเด็ก และผู้สูงอายุ ที่มีจังหวะในการก้าวขึ้นลงบันไดที่มีความลำบาก หากบันไดที่ใช้มีขนาดที่ไม่ได้มาตรฐาน หรือขาดความสมดุล ระหว่างระยะความกว้าง ความสูง และระยะขั้นบันได จะทำให้ผู้ใช้งานมีความลำบาก และอาจก่อให้เกิดอันตรายได้